Al maandenlang probeer ik op papier te krijgen wat mijn mening of mijn  gevoel is bij de overwinning van Donald Trump als President van Amerika. Op de avond van de verkiezingen in Amerika slenterde ik met een paar net gemaakte vrienden voor het leven door het snikhete Cartagena, Colombia. Straatmuzikanten en dansgroepen bepaalden het straatbeeld, eten kon je bij zes verschillende kraampjes die elkaar probeerden te overtreffen in het beste BBQ-vlees, hoe groter hoe beter uiteraard. Ik kan me herinneren dat we niet echt een plek konden vinden waar het leuk genoeg was om de hele avond te blijven. Zoekende naar de volgende plek om wat verkoeling en wat muziek en een biertje op te zoeken,  keek ik telkens toch even de kroegjes in, die allen de TV op de verkiezingen hadden staan. Wat er gebeurde is duidelijk, maar de context zal mij meer bijblijven, zelfs als Trump de megalomane idioot blijkt te zijn die willens en wetens de wereld slechter achter laat dan hij hem (/haar?) gevonden heeft. Als aanstaand politicoloog en volwaardig nieuwsjunk kon ik mijn interesse op die avond niet bij de uitzendingen houden. Tuurlijk, ik liep met een paar net gemaakte vrienden door een prachtig koloniaal stadje in een werelddeel waar ik tot 3 weken daarvoor nooit geweest was. Meer dan dat, voor mijn gevoel maakte het niet zo veel uit wie het werd, en: Hillary zou toch wel winnen. Man, wat zat ik ernaast. Met mijn gevoel en met die gedachte.

Inmiddels is het meer dan 2 maanden later, ben ik alweer een tijd terug in Nederland en heeft mijn nieuwsverslaving weer zijn normale vormen aangenomen. Dagelijks word ik op de websites van de Volkskrant, NRC, BBC, New York Times, the Guardian en nog zo wat geconfronteerd met uitspraken van deze president, die in de Sovjet Unie (alternative facts?!), Libië onder Khadafi, het Rusland van Poetin of het Turkije van Erdogan niet zou misstaan. U snapt misschien waar ik heen wil: Donald Trump lijkt het einde te willen inluiden van de liberale democratie in de Verenigde Staten.

Dat is een flinke uitspraak, die ik zal proberen te onderbouwen met argumenten, simpelweg omdat ik anders ook maar wat de wereld in slinger zonder reden of argumentatie.  Sinds zijn aantreden regeert de nieuwe president per decreet. Hij richt zich enkel en alleen op die wetten en regels waarin hij als uitvoerende macht het laatste woord heeft. Regeren per decreet kan in een liberale democratie, mits het land te maken heeft met een ernstige noodsituatie waarin het uiteenvallen van het land door interne of externe factoren in het geding is. Hoewel het best gezegd mag worden dat er een hoop niet goed gaat in de VS, lijkt dit me toch overdreven. Een van de pijlers onder de liberale democratie is de door verlichtingsdenker Montesquieu bedachte trias politica, de scheiding der machten. Deze theorie is het fundament onder de Amerikaanse democratie, en het fundament onder mijn argumenten. In de trias politica houden de uitvoerende, wetgevende en onafhankelijke rechterlijke macht elkaar in balans door een systeem van checks and balances. Simpel gezegd regeert de uitvoerende macht, controleert de wetgevende macht en toetst de rechterlijke macht beide op strijdigheid met de wetten die door de andere twee worden gemaakt. Het is een systeem gemaakt voor de monarchieën van het 18e eeuwse Europa, maar niet minder effectief op een liberale democratie. Wanneer de wetgevende macht zijn controlerende functie niet kan uitoefenen op een president die slechts regeert per decreet, vervalt een belangrijk onderdeel van de balans in de trias politica, en vervalt een groot deel van wat een land een liberale democratie maakt.

Een tweede, misschien nog wel belangrijker onderdeel van de trias politica is de onafhankelijke rechtspraak die nieuwe wetten en regelgeving toetst aan de (grond)wet. In een Twitter-bericht in reactie op de uitspraak van een rechter in de staat Washington vorige week noemde Trump de rechter een “so-called judge”. Wanneer de uitvoerende macht een dergelijke minachting voor de onafhankelijke rechter toont is een tweede, essentieel onderdeel van de machtsbalans binnen een liberale democratie in het geding.

Een derde, recenter onderdeel van de machtsbalans is controle door onafhankelijke (nieuws)media. Radio, TV en kranten, en inmiddels ook verschillende sociale media en invloedrijke blogs zijn een manier voor het volk om hen te controleren die zij gekozen hebben om het land te besturen in hun naam. Een goed geïnformeerd electoraat is belangrijk om de democratie zijn legitimiteit te geven, en om deze te behouden. Een president is in een liberale democratie namelijk niks anders dan een verkozen vertegenwoordiger van het volk, aan wie hij of zij rekenschap moet geven van de daden die hij in hun naam verricht. Wanneer president Trump of een van zijn mensen de media tot vijand uitroept breekt er weer een onderdeel af van de dingen die belangrijk zijn om een land een volwaardige democratie te noemen.

Het regeren met decreten in plaats van via wetten in samenspraak met het parlement, de minachting voor de rechtspraak en de oorlogsverklaring aan de informatievoorziening van het electoraat laten voor mij zien dat het Amerika van Trump hard op weg is om de liberale democratie waar het land altijd prat op ging af te breken, en dat allemaal binnen een paar weken. Waar het de Amerikanen waren die Trump aan de macht hielpen, is het nu aan hem om zijn functie als beschermer van de democratie te betrachten, iets wat hij tot nu toe actief lijkt te ontlopen.

 381 total views,  1 views today