Het Midden-Oosten, grofweg gerekend vanaf Israel en Egypte in het westen tot de Chinese grens in het oosten, Turkije in het noorden en Yemen in het zuiden, is een regio die al eeuwenlang wordt geteisterd door haat en nijd, oorlog en spaarzame tijden van vrede. Dit behoeft voor de meeste lezers van deze blog geen uitleg. In deze reeks van verhaaltjes wil ik gaan proberen om, verre van uitputtend, enkele oorzaken toe te lichten van de manier waarop de moderne (westerse) wereld vanaf het begin van de 20e eeuw is omgegaan met deze regio en hoe de landen zich onderling verhouden. Het doel hiervan is om uiteindelijk wat licht te laten schijnen op het akkoord wat de Amerikaanse president onlangs omschreef als “een historische stap om de problemen tussen Israël en de Palestijnen op te lossen”. In het vorige deel is te lezen wat de invloed is geweest van het Sykes-Picot verdrag van 1916 op de huidige geografische situatie in het Midden-Oosten. In dit deel zal ik zo beknopt mogelijk proberen te bespreken hoe het ontstaan van Israël en de buitenlandse inmenging die daar mee gepaard ging de situatie in het Midden-Oosten blijvend heeft veranderd.
Zionisme
Van farao’s tot kruisvaarders, de Romeinen tot de Spaanse Inquisitie en van de Russische tsaren tot aan de gewone burgerij in de Europese steden van de 19e eeuw, het Joodse volk is door de geschiedenis heen eindeloos vervolgd, beschimpt en verjaagd. De diaspora, zoals de versplintering van een volk over verschillende landen en zelfs continenten wordt genoemd, bestreek rond de eeuwwisseling van de 19e naar de 20e eeuw niet alleen praktisch alle Europese landen, maar ook in de VS, Zuid-Amerika, het Arabische Midden-Oosten en in bepaalde delen van Afrika waren joden neergestreken. In 1897 werd door Theodore Herzl and Max Nordau de Zionist Organisation opgericht in Basel, Zwitserland, ter promotie van het zionisme. Zionisme moet hier begrepen worden als de terugkeer van het joodse volk naar het land van Israël, zoals beschreven in het Oude Testament*. De zionistische beweging groeide in de periode tussen 1897 en de jaren ‘20 uit tot een relatief machtige en rijke organisatie, die haar volledige aandacht richtte op het steunen van hen die zich als voorposten wilden vestigen in het Britse mandaatgebied Palestina, waar de eerste kibbutzim (agrarische, communitaire leefgemeenschappen) werden gevormd. Vanaf de jaren ’20 verlegde de organisatie de focus van de zionistische beweging meer en meer in de richting van lobby-activiteiten in het Westen en kolonisatie (bij gebrek aan een neutralere term) van het beloofde land.
*NB. Zoals u kunt merken probeer ik de terminologie rondom dit onderwerp zo neutraal mogelijk te houden omdat ik weet hoe gevoelig dit onderwerp kan zijn. Mocht iemand er toch aanstoot aan nemen, weet dan dat dit niet zo bedoeld is, maar ook dat een open blik naar de geschiedenis soms nieuwe inzichten kan geven en nuance een groot goed is wanneer het gaat om dergelijke onderwerpen.
Balfour-verklaring
Op 2 november 1917 sprak Lord Arthur Balfour, Britse minister van Buitenlandse Zaken, zich uit over de kwestie, in een speech die als de Balfour-verklaring aanleiding werd voor de zionisten om een joodse staat in het land van Israel als een reële optie te gaan zien. De belangrijkste passage: “ His Majesty’s Government view with favour the establishment in Palestine of a national home for the Jewish people…”. De combinatie van deze verklaring van de Britse regering, die tussen 1920 en 1948 in het mandaatgebied de dienst uitmaakte en het werk van de zionistische beweging zorgde ervoor dat de joodse bevolking in Palestina tussen 1922 en 1947 groeide van 84.000 tot 630.000. De gruwelen die het joodse volk had moeten ondergaan in de Tweede Wereldoorlog dreef de kwestie in een stroomversnelling. Nadat de Britten onder druk van de globale onafhankelijkheidsgolf aan het einde van WOII en aanhoudende druk van de grote overwinnaars van de oorlog, de VS, bezweken, werd het mandaatgebied in 1947 overgedragen aan de net opgerichte Verenigde Naties.
De Algemene Vergadering van de VN besloot een onderzoek in te stellen naar een oplossing waar zowel Arabieren als Joden mee zouden kunnen leven, maar de Britten gooiden wederom roet in het eten. Zij besloten zich unilateraal terug te trekken uit Palestina op 14 mei van het jaar daarna, 1948. Zij hadden de hoop hiermee in de aanloop naar die datum een akkoord te forceren, zoals dat in de jaren daarvoor in een andere Britse kolonie, India, was gegaan. Echter, terwijl de datum van de Britse terugtrekking dichterbij kwam, nam de machtspositie van de Britse veiligheidstroepen gestaag af en braken er gevechten uit tussen joodse milities en lokale Arabieren, gesteund door enkele buurlanden.
Onafhankelijkheid en vlucht
Op 14 mei 1948 verklaarde de joodse gemeenschap onder leiding van David Ben-Gurion de onafhankelijkheid van de staat Israel. De staat werd onmiddellijk erkend door de VS en de Sovjet-Unie. De Arabische buurlanden stuurden onmiddellijk troepen om de Arabische bevolking te steunen en om te zorgen dat de joodse troepen te verhinderen om het hele gebied te veroveren. Nadat de hier en daar heftige gevechten waren gaan liggen en in 1949 enkele staakt-het-vuren-akkoorden werden getekend door de nieuwe Israëlische regering bleek dat de nieuwe staat ongeveer 75% van het bevochten gebied onder haar controle had. Naar schatting 700.000 Arabieren hadden tijdens het conflict hun toevlucht genomen in de Arabische buurlanden Jordanië, Libanon, Egypte en Syrië. Hoewel de Amerikanen en Britten wel aandrongen op het terugnemen van grote delen van deze vluchtelingen, weigerde de Israëlische regering dit, tot de dag van vandaag. De westerse machten berustten hier in en hoopten dat de vluchtelingen op den duur deel zouden kunnen gaan uitmaken van hun nieuwe landen. Echter volgens UNRWA, de VN-organisatie speciaal opgericht voor Palestijnse vluchtelingen in het Midden-Oosten, is bijvoorbeeld in Libanon hier in grote mate geen sprake van. Uit hun cijfers blijkt dat er aan het eind van 2019 nog steeds 470.000 geregistreerde Palestijnse vluchtelingen in het land verblijven, waar zij significant minder rechten hebben dan andere bevolkingsgroepen. Zelfs wanneer zij, of hun familie, al enkele generaties in het land verblijven, woont meer dan 75% in vluchtelingenkampen onder erbarmelijke omstandigheden, en worden hun rechten ernstig beperkt. Zo mogen zij bijvoorbeeld geen grond bezitten, bepaalde beroepen niet uitvoeren, etc. Een groot deel van deze vluchtelingen is ook onderdeel van de burgeroorlog in Syrië, desalniettemin zijn dit ook Palestijnse vluchtelingen die in de loop der jaren en vermoedelijk rond de periode waarover het hier gaat naar Syrië zijn gevlucht. Daarnaast is in september 1970 een aanzienlijk deel van de Palestijnse vluchtelingen in Jordanië het land uitgezet onder druk van Koning Hussein, in de zogenaamde Black September. In de meeste gevallen identificeren veel van de nakomelingen van deze groep zich nog steeds als Palestijnen, en worden ook als zodanig gezien door de “oorspronkelijke bewoners”. De Nakba, zoals deze exodus in het Arabisch heet, wordt nog elk jaar herdacht door Palestijnen over de hele wereld.
De verovering van het land Israël door joodse strijdkrachten en de steun die daarvoor was in Amerika, Engeland en de Sovjet-Unie luidde een nieuw hoofdstuk in voor het eeuwenlange conflict over het Bijbelse gebied Israël en haar hoofdstad Jeruzalem, die voor alle grote religies zeer belangrijk is. In het volgende deel van deze serie zal ik het Midden-Oosten onder de loep nemen als een gebied voor verschillende conflicten in de marge van de Koude Oorlog. Hoewel er in de periode vele akkoorden werden gesloten en gebroken, kijk ik in het volgende stuk vooral naar conflictsituaties waarin buitenlandse inmenging een grote rol heeft gespeeld.
Zie ook:
Comments by urimazor
Een kleine geschiedenis van het Midden-Oosten: historische akkoorden, deel 1
Top dankje, gaat ik eens opzoeken! En leuk dat je ...
Quarantaine, week 2,5
Dankje :)